Psy uwielbiają rutynę bardziej niż myślisz
Jako behawiorystka zwierzęca, często obserwuję, jak bardzo nasze psy są przywiązane do codziennych rytuałów. To fascynujące, jak te z pozoru proste stworzenia potrafią być tak bardzo uzależnione od regularności w swoim życiu.
Dlaczego psy potrzebują stałego harmonogramu
Zauważyłam, że psy są istotami instynktownymi, dla których przewidywalność stanowi fundament bezpieczeństwa [1]. W mojej praktyce widzę, jak wprowadzenie ustalonego planu dnia daje psom poczucie pewności i stabilności. To nie przypadek - regularna rutyna może znacząco wpływać na stabilizację emocjonalną naszych czworonogów [1].
Jak rutyna wpływa na samopoczucie psa
W swojej pracy dostrzegam, że psy z ustalonym harmonogramem wykazują mniej zachowań problematycznych. Szczególnie widoczne jest to u szczeniaków, dla których regularność ma ogromne znaczenie w procesie uczenia się życia z człowiekiem [1].
Podstawowe elementy codziennej rutyny, które wpływają na samopoczucie psa:
-
Regularne posiłki - poprawiają trawienie i metabolizm [2]
-
Stałe pory spacerów - zapewniają niezbędną aktywność fizyczną [2]
-
Zaplanowany czas na zabawę - stymuluje psychicznie i wzmacnia więź [3]
-
Określone godziny odpoczynku - gwarantują regenerację [2]
Najważniejsze elementy psiej rutyny
Przykładowy dzienny harmonogram dla psa:
|
Pora dnia
|
Aktywność
|
Znaczenie
|
|
Rano
|
Spacer i śniadanie
|
Rozpoczęcie dnia, załatwienie potrzeb
|
|
Południe
|
Krótki spacer
|
Przerwa w ciągu dnia
|
|
Popołudnie
|
Długi spacer i zabawa
|
Główna aktywność dnia [3]
|
|
Wieczór
|
Kolacja i odpoczynek
|
Wyciszenie przed snem
|
Z mojego doświadczenia wynika, że konsekwencja jest kluczowa - należy starać się trzymać ustalonego planu dnia, unikając częstych zmian [1]. Jednocześnie ważne jest zachowanie elastyczności i umiejętność dostosowywania się do zmieniających się potrzeb psa [1].
Pracując z psami, zauważyłam, że te, które mają ustabilizowany rytm dnia, są bardziej zrelaksowane i szczęśliwe [2]. Szczególnie widoczne jest to u psów, które wcześniej wykazywały problemy behawioralne - wprowadzenie rutyny często pomaga w ich rozwiązaniu.
Zapach człowieka jest dla psa najważniejszy
W mojej pracy z psami nieustannie fascynuje mnie ich niezwykły zmysł węchu. Jako trener, zauważyłam, że nos naszego czworonożnego przyjaciela jest prawdziwym centrum dowodzenia jego świata.
Jak psy rozpoznają zapach właściciela
Z moich obserwacji wynika, że psi nos jest prawdziwym cudem natury. Podczas gdy my, ludzie, mamy zaledwie 20-30 milionów komórek węchowych, jamnik posiada ich około 125 milionów, a owczarek nawet 220 milionów [4]. Co więcej, nasze psy potrafią zapamiętać i rozpoznać nawet do sześciuset tysięcy różnych zapachów [5].
Fascynujące jest to, że podczas intensywnego węszenia, na przykład gdy pies szuka naszego śladu, potrafi wykonać nawet 300 oddechów na minutę [4]. To pokazuje, jak bardzo zaangażowany jest w proces rozpoznawania zapachów.
Dlaczego psy uwielbiają nasze ubrania
W swojej praktyce często spotykam się z pytaniem, dlaczego psy tak chętnie śpią na ubraniach właścicieli. Odpowiedź jest prosta - zapach właściciela działa na psa uspokajająco, szczególnie w stresujących sytuacjach [6]. Zauważyłam, że:
-
Zapach właściciela jest dla psa synonimem bezpieczeństwa
-
Ubrania nasączone naszym zapachem działają jak naturalne uspokajacze
-
Psy potrafią rozpoznać nas nawet po długiej nieobecności [6]
Znaczenie zapachu w budowaniu więzi
Najbardziej fascynujące w psim węchu jest to, jak wykorzystują go do budowania relacji. Oto co odkryłam w swojej pracy:
|
Aspekt węchu
|
Znaczenie dla psa
|
|
Rozpoznawanie emocji
|
Psy wyczuwają nasz nastrój i stan emocjonalny [5]
|
|
Pamięć zapachowa
|
Zapamiętują zapach nawet przez lata [5]
|
|
Identyfikacja
|
Rozpoznają nas nawet bez kontaktu wzrokowego [5]
|
To, co dla nas jest ledwo wyczuwalne, dla psa stanowi pełną informację o naszym samopoczuciu [5]. Co ciekawe, nawet perfumy czy inne zapachy nie są w stanie zamaskować naszego naturalnego zapachu przed psim nosem [7].
Warto wiedzieć, że psi nos działa na zasadzie stereo - każdy otwór nosowy funkcjonuje niezależnie [4]. Ta zdolność pozwala im nie tylko nas rozpoznawać, ale także wyczuwać nasze emocje i zmiany zachodzące w organizmie [8].
Psy preferują określone dźwięki
Pracując jako behawiorystka, zawsze fascynowało mnie, jak różnorodnie psy reagują na dźwięki w swoim otoczeniu. Ich wrażliwy słuch sprawia, że świat dźwięków jest dla nich znacznie bogatszy niż dla nas.
Jakie dźwięki uspokajają psy
W mojej praktyce zauważyłam, że muzyka może mieć niezwykły wpływ na zachowanie psów. Badania przeprowadzone przez naukowców z Uniwersytetu w Glasgow potwierdziły, że najlepszą muzyką relaksacyjną dla zestresowanych psów jest soft rock i reggae [9]. Wśród sprawdzonych wykonawców, których muzyka działa uspokajająco na psy, znajdują się:
-
Eagles
-
Neil Diamond
-
Bob Marley
-
Fleetwood Mac
-
Elton John [9]
Dźwięki których psy nie znoszą
Z moich obserwacji wynika, że psy szczególnie źle reagują na nagłe, głośne dźwięki. Ich wrażliwy słuch sprawia, że niektóre odgłosy mogą powodować nie tylko dyskomfort psychiczny, ale także fizyczny ból [10].
|
Dźwięk
|
Wpływ na psa
|
|
Burza
|
Może powodować fizyczny ból i panikę [10]
|
|
Fajerwerki
|
Wywołują stres i chęć ucieczki [10]
|
|
Odkurzacz
|
Kojarzy się z zagrożeniem [10]
|
|
Deszcz
|
Może być drażniący dla psiego słuchu [10]
|
Wpływ muzyki na zachowanie psa
W trakcie badań przeprowadzonych w schronisku zaobserwowałam fascynujące zjawisko - muzyka klasyczna znacząco wpływała na zachowanie psów. Psy słuchające muzyki klasycznej spędzały więcej czasu na odpoczynku i wykazywały mniej oznak stresu [11].
Co ciekawe, muzyka heavy metalowa wywoływała przeciwny efekt - psy reagowały wzmożonym drżeniem ciała i niepokojem [11]. Natomiast muzyka pop nie wywoływała szczególnych reakcji [12].
Ważne odkrycie: Badania wykazały, że psy, podobnie jak ludzie, mogą się nudzić słuchając ciągle tych samych utworów [9]. Dlatego zalecam swoim klientom tworzenie zróżnicowanych playlist dla ich pupili.
W swojej praktyce często wykorzystuję muzykę jako narzędzie terapeutyczne. Zauważyłam, że odpowiednio dobrane dźwięki mogą pomóc w redukcji lęku separacyjnego i zmniejszyć poziom stresu podczas nieobecności właściciela [13].
Kontakt wzrokowy to psie okazywanie miłości
W swojej wieloletniej praktyce z psami odkryłam, że spojrzenie może powiedzieć więcej niż tysiąc słów - szczególnie w świecie naszych czworonożnych przyjaciół.
Znaczenie spojrzenia w psiej komunikacji
Fascynujące badania naukowe wykazały, że podczas wymiany spojrzeń między człowiekiem a psem, poziom oksytocyny - hormonu miłości i przywiązania - wzrasta u obu gatunków [14]. To biologiczne potwierdzenie tego, co obserwuję na co dzień w swojej pracy - kontakt wzrokowy to nie tylko sposób komunikacji, ale prawdziwy most łączący nasze gatunki.
Według badań dr Juliane Kaminski, zdolność psów do nawiązywania nieagresywnego kontaktu wzrokowego była jednym z kluczowych kroków w procesie ich udomowienia [15]. Co ciekawe, zauważyłam, że różne rasy psów mają różne predyspozycje do utrzymywania kontaktu wzrokowego:
|
Typ psa
|
Charakterystyka kontaktu wzrokowego
|
|
Psy krótkonose (mopsy, boksery)
|
Częściej nawiązują kontakt wzrokowy [15]
|
|
Psy pasterskie
|
Szybciej inicjują kontakt [15]
|
|
Młode psy
|
Chętniej utrzymują kontakt [15]
|
Jak psy wykorzystują kontakt wzrokowy
W mojej praktyce zauważyłam, że psy wykorzystują spojrzenie na wiele sposobów:
-
Do komunikowania potrzeb i pragnień
-
Jako sposób na budowanie zaufania
-
Podczas treningu i nauki nowych komend [16]
-
By szukać wsparcia w stresujących sytuacjach [16]
Budowanie więzi przez kontakt wzrokowy
Zespół dr Takefumi Kikusui z Japonii udowodnił, że wymiana spojrzeń między ludźmi a psami prowadzi do zwiększenia wytwarzania oksytocyny u obu gatunków [17]. To odkrycie potwierdza moje obserwacje, że właściwe wykorzystanie kontaktu wzrokowego może znacząco wzmocnić więź między człowiekiem a psem.
Jak prawidłowo budować więź przez kontakt wzrokowy:
-
Rozpocznij od delikatnego spojrzenia - unikaj intensywnego wpatrywania się [14]
-
Połącz kontakt wzrokowy z pozytywnymi doświadczeniami [14]
-
Obserwuj reakcje swojego psa i szanuj jego granice [14]
-
Bądź konsekwentny w swoim podejściu [14]
W swojej pracy często spotykam się z psami, które mają trudności z nawiązywaniem kontaktu wzrokowego. Szczególnie dotyczy to psów długowłosych, których włosy zasłaniają okolice oczu, co utrudnia im skuteczną komunikację [18]. W takich przypadkach zawsze zalecam właścicielom regularne przycinanie włosów wokół oczu, aby umożliwić psu pełne wykorzystanie tego ważnego kanału komunikacji.
Psy mają ulubione kolory
Przez lata mojej pracy jako trener psów, jednym z najbardziej fascynujących odkryć było to, jak nasi czworonożni przyjaciele postrzegają kolory. To, co dla nas wydaje się oczywiste, dla nich wygląda zupełnie inaczej.
Jak psy widzą kolory
W przeciwieństwie do popularnego mitu, psy nie widzą świata w czerni i bieli [19]. Jako specjalista mogę potwierdzić, że ich świat jest bardziej złożony. Podczas gdy ludzkie oko posiada trzy rodzaje czopków, psie oko ma tylko dwa [20], co sprawia, że ich percepcja kolorów jest inna niż nasza.
|
Kolor dla człowieka
|
Jak widzi to pies
|
|
Czerwony
|
Ciemnoszary/Czarny [21]
|
|
Zielony
|
Odcienie żółtego [19]
|
|
Niebieski
|
Niebieski [19]
|
|
Fioletowy
|
Niebieski [22]
|
|
Pomarańczowy
|
Odcienie żółtego [22]
|
Które barwy przyciągają psią uwagę
W mojej praktyce zauważyłam, że psy najlepiej reagują na kolory żółte i niebieskie [19]. Ich receptory są szczególnie wrażliwe na te barwy [19], co sprawia, że:
-
Żółty może przybierać odcienie od intensywnego po jasne tony
-
Niebieski widzą w spektrum od granatu po jasny błękit [19]
-
Kontrast między kolorami ma kluczowe znaczenie dla ich percepcji [22]
Wpływ kolorów na wybór zabawek
Praktyczne zastosowanie tej wiedzy jest szczególnie istotne przy wyborze zabawek. W mojej pracy zauważyłam, że żółta piłka będzie lepszym wyborem do aportowania, ponieważ pies łatwiej zauważy ją w trawie [23].
Podczas wyboru akcesoriów dla psa warto wziąć pod uwagę:
-
Przeznaczenie zabawki (do aportowania czy zabawy w domu)
-
Miejsce użytkowania (na zewnątrz czy w pomieszczeniu)
-
Kontrast z otoczeniem [20]
Co ciekawe, w przypadku mat węchowych kolor ma drugorzędne znaczenie [19], ponieważ psy skupiają się głównie na zapachu. Jednak przy wyborze szelek na spacer często polecam moim klientom mniej zauważalne kolory, które nie będą nadmiernie przyciągać uwagi innych psów w parku [19].
Ważna obserwacja: Podczas treningów zauważyłam, że psy lepiej reagują na zabawki w kontrastowych kolorach [24], co wykorzystuję szczególnie podczas nauki nowych komend i zabaw edukacyjnych.
Dotyk ma dla psów terapeutyczne znaczenie
Jako zoofizjoterapeuta, codziennie obserwuję, jak dotyk potrafi zmienić zachowanie i samopoczucie psów. To fascynujące, jak prosty gest może mieć tak głęboki wpływ na naszych czworonożnych przyjaciół.
Dlaczego psy lubią być głaskane
Badania wykazały, że dotyk jest jednym z najważniejszych zmysłów w rozwoju psa [25]. W mojej praktyce zauważyłam, że właściwe głaskanie może:
-
Obniżyć poziom kortyzolu (hormonu stresu) [26]
-
Zwiększyć produkcję oksytocyny [26]
-
Wzmocnić więź między opiekunem a psem [25]
-
Poprawić równowagę psychiczną [25]
Co fascynujące, już pierwsze dotknięcia szczeniaka przez matkę wpływają na jego późniejszy rozwój emocjonalny i fizyczny [25]. To właśnie ten wczesny kontakt kształtuje zdolność psa do budowania relacji w dorosłym życiu.
Najlepsze miejsca do masażu psa
W swojej praktyce opracowałam mapę miejsc, które psy szczególnie lubią być masowane. Oto najważniejsze punkty i ich wpływ na organizm:
|
Miejsce masażu
|
Korzyści terapeutyczne
|
|
Szyja i kark
|
Redukcja napięcia mięśniowego [27]
|
|
Klatka piersiowa
|
Uspokojenie i relaksacja [27]
|
|
Okolice łopatek
|
Poprawa krążenia [28]
|
|
Nasada ogona
|
Złagodzenie bólu stawów [28]
|
Ważne: Nigdy nie należy naciskać bezpośrednio na kręgosłup psa, gdyż znajduje się tam wiele wrażliwych zakończeń nerwowych [27].
Terapeutyczny wpływ dotyku na psy
W mojej praktyce regularnie wykorzystuję masaż jako formę terapii. Zauważyłam, że jest szczególnie skuteczny w przypadku:
-
Redukcji stresu i niepokoju [28]
-
Łagodzenia bólu mięśni i stawów [28]
-
Poprawy krążenia i metabolizmu [28]
-
Wspomagania regeneracji po zabiegach chirurgicznych [28]
Szczególnie interesujące jest to, że masaż może pomóc w przypadku chorób neurologicznych układu mięśniowego [27]. W swojej praktyce często stosuję technikę TTouch, która przynosi znakomite rezultaty w pracy z psami cierpiącymi na różne dolegliwości [29].
Praktyczna wskazówka: Przed rozpoczęciem masażu zawsze rozgrzewam dłonie, pocierając je o siebie [27]. To prosty trik, który sprawia, że psy lepiej reagują na dotyk. Dodatkowo, zawsze upewniam się, że pies leży na odpowiednim podłożu - nie za twardym i nie za miękkim [27].
W przypadku psów aktywnych sportowo, masaż może być szczególnie pomocny w regeneracji po intensywnym wysiłku [27]. Zauważyłam, że regularne sesje masażu nie tylko poprawiają ich sprawność fizyczną, ale także wzmacniają więź z opiekunem [25].
Psy preferują określone kształty zabawek
W swojej praktyce behawiorystycznej często spotykam się z pytaniem, jakie zabawki najbardziej odpowiadają psom. To fascynujące, jak złożone są ich preferencje dotyczące kształtów i form zabawek, którymi się bawią.
Ulubione kształty psich zabawek
Z moich obserwacji wynika, że psy wykazują szczególne zainteresowanie określonymi kształtami zabawek. Zabawki behawioralne, które sprawdzają się najlepiej, spełniają trzy kluczowe funkcje: odwracają uwagę od stresu, wyciszają emocje i dostarczają przyjemności [30].
|
Typ zabawki
|
Główne zalety
|
Preferencje psów
|
|
Kong "gruszka"
|
Wylizywanie, żucie
|
Długotrwała zabawa [30]
|
|
Mata węchowa
|
Stymulacja węchowa
|
Zaangażowanie umysłowe [30]
|
|
Gryzaki naturalne
|
Redukcja stresu
|
Zaspokojenie instynktu [30]
|
|
Zabawki interaktywne
|
Stymulacja umysłowa
|
Rozwiązywanie problemów [31]
|
Dlaczego psy wybierają określone formy
W trakcie mojej pracy zauważyłam, że wybór ulubionej zabawki przez psa zależy od wielu czynników, w tym od jego instynktów, potrzeb i wcześniejszych doświadczeń [32]. Szczególnie interesujące jest to, że psy dzielą się na dwa typy:
-
"Chasers" - psy, które preferują gonienie i ruch zabawki [33]
-
"Fighters" - psy skupione na zdobywaniu i walce o zabawkę [33]
Fascynujące odkrycie: Zauważyłam, że niektóre psy traktują pluszowe zabawki jako substytut matki lub rodzeństwa, szczególnie w przypadku młodych osobników [34].
Jak dobierać zabawki zgodnie z preferencjami
W swojej praktyce wypracowałam skuteczną metodę doboru zabawek. Kluczowe jest obserwowanie reakcji psa i eksperymentowanie z różnymi typami [32]. Podczas wyboru zabawek zwracam szczególną uwagę na:
-
Dopasowanie do wielkości i charakteru psa [31]
-
Poziom trudności - zabawka powinna być stymulująca, ale nie frustrująca [35]
-
Możliwość rotacji zabawek dla utrzymania zainteresowania [32]
-
Bezpieczeństwo i trwałość materiałów [31]
Praktyczna wskazówka: Polecam swoim klientom wprowadzenie systemu rotacji zabawek. Zauważyłam, że psy mogą się znudzić zabawkami, jeśli widzą je codziennie [32]. Wymiana zabawek co kilka dni pomaga utrzymać zainteresowanie i entuzjazm psa.
Szczególnie skuteczne są zabawki behawioralne wypełnione smakołykami [36]. W mojej praktyce zauważyłam, że:
-
Zaspokajają potrzebę węszenia i eksploracji
-
Pomagają w redukcji stresu
-
Stanowią doskonałą imitację polowania [36]
Podczas pracy z psami wykazującymi problemy behawioralne, często wykorzystuję zabawki jako narzędzie terapeutyczne [36]. Zauważyłam, że odpowiednio dobrane akcesoria mogą znacząco wpłynąć na zmniejszenie poziomu stresu i niepokoju u psów.
Tabela porównawcza
|
Aspekt
|
Kluczowe cechy
|
Korzyści dla psa
|
Praktyczne zastosowanie
|
|
Rutyna
|
Stały harmonogram dnia, regularność posiłków i spacerów
|
Poczucie bezpieczeństwa, stabilizacja emocjonalna, mniej zachowań problematycznych
|
Ustalony plan dnia: poranne spacery, posiłki o stałych porach, zaplanowany czas na zabawę
|
|
Zapach człowieka
|
Rozpoznawanie do 600 tys. zapachów, 125-220 mln komórek węchowych
|
Uspokojenie, poczucie bezpieczeństwa, rozpoznawanie emocji właściciela
|
Pozostawianie ubrań z zapachem właściciela, wykorzystanie węchu w budowaniu więzi
|
|
Dźwięki
|
Preferencja soft rocka i reggae, wrażliwość na głośne dźwięki
|
Redukcja stresu, uspokojenie, relaksacja
|
Tworzenie playlist z odpowiednią muzyką, unikanie głośnych dźwięków
|
|
Kontakt wzrokowy
|
Wzrost poziomu oksytocyny, nieagresywna komunikacja
|
Budowanie więzi, okazywanie przywiązania, komunikacja potrzeb
|
Delikatne spojrzenia, łączenie kontaktu wzrokowego z pozytywnymi doświadczeniami
|
|
Kolory
|
Widzenie dwubarwne (żółty i niebieski), brak czerwieni
|
Lepsza orientacja w przestrzeni, rozpoznawanie zabawek
|
Wybór zabawek w kontrastowych kolorach, żółte piłki do aportowania
|
|
Dotyk
|
Wrażliwość na masaż, preferencja określonych miejsc
|
Redukcja stresu, poprawa krążenia, łagodzenie bólu
|
Regularne masaże, głaskanie w odpowiednich miejscach (szyja, klatka piersiowa)
|
|
Kształty zabawek
|
Preferencja zabawek typu Kong, mat węchowych
|
Stymulacja umysłowa, redukcja stresu, zaspokojenie instynktów
|
Rotacja zabawek, dopasowanie do wielkości psa, wykorzystanie zabawek behawioralnych
|
Wnioski
Moje wieloletnie doświadczenie jako behawiorystka pokazuje, że psy są znacznie bardziej złożonymi istotami, niż mogłoby się wydawać. Każdy aspekt ich zachowania - od przywiązania do rutyny po preferencje dotyczące zabawek - ma głębokie uzasadnienie w ich naturze i ewolucji.
Szczególnie fascynujące jest to, jak bardzo nasze czworonogi polegają na zmysłach - węchu pozwalającym rozpoznać nasze emocje, słuchu wrażliwym na uspokajające dźwięki, czy wzroku służącym do budowania więzi przez kontakt wzrokowy. Zrozumienie tych preferencji nie tylko pomaga nam lepiej opiekować się naszymi psami, ale także wzmacnia naszą wzajemną relację.
Moje obserwacje potwierdzają, że świadome wykorzystanie wiedzy o psich upodobaniach przynosi wymierne korzyści. Regularna rutyna zapewnia psu poczucie bezpieczeństwa, odpowiednio dobrane zabawki stymulują jego rozwój, a właściwy dotyk działa terapeutycznie.
Pamiętajmy, że każdy pies jest wyjątkowy i może mieć swoje indywidualne preferencje. Kluczem do sukcesu jest uważna obserwacja naszego pupila i dostosowanie się do jego potrzeb. Dzięki temu możemy stworzyć mu optymalne warunki do szczęśliwego życia u naszego boku.
FAQs
-
Jakie są trzy interesujące informacje o psach? Psy są fascynującymi stworzeniami. Na przykład, charty są uznawane za najszybszą rasę psów, osiągając prędkość do 44 mil na godzinę. Badania przeprowadzone przez Cornell University wskazują, że psy zostały udomowione między 9000 a 34000 lat temu. Co ciekawe, psy nie wyewoluowały bezpośrednio z wilków, lecz mają wspólnego przodka.
-
Kto jest ulubioną osobą psa? Psy najbardziej kochają osobę, która poświęca im najwięcej uwagi i opieki. Nie zawsze jest to osoba, która formalnie jest właścicielem psa.
-
Jakie zapachy są nieprzyjemne dla psów? Psy nie przepadają za niektórymi zapachami roślin, takimi jak bylica (znana również jako boże drzewko) czy intensywne rośliny kwiatowe, w tym wrzosy. Warto zwrócić uwagę na to, jakie rośliny domowe są bezpieczne dla psów.
-
Co psy lubią robić najbardziej? Psy cenią sobie czas spędzany z ludźmi – długie spacery, zabawy i przytulanie. Jednak do pełni szczęścia potrzebują one również rutyny i stałego harmonogramu, co pozwala im czuć się bezpiecznie i komfortowo.
Referencje
[1] - https://ciechanowski24.pl/20240403358871/znaczenie-rutyny-dla-psiego-komfortu
[2] - https://psie-akcesoria.pl/blog/znaczenie-rutyny-w-zyciu-psa-jak-zorganizowac-dzien/?srsltid=AfmBOoo17d0NpM8zUL7sYFoTQWHaAlniUMCXuESUkN7vIrtRGrMcOo-T
[3] - https://www.psy.pl/artykuly/zycie-z-psem/rutyna-z-psem
[4] - https://www.maxizoo.pl/magazyn/pies/zdrowie/wech-u-psa/
[5] - https://www.telekarma.pl/n1301/jak.psy.rozpoznaja.ludzi.htm?srsltid=AfmBOopa3uEon244KyZmZQjaycKcqPVJm1TCj8kKUbfRi8TxnQrgf1-j
[6] - https://shop.look4dog.com/zapachy-a-psie-wspomnienia-czy-zapachy-moga-przywolac-u-psa-wspomnienia-z-przeszlosci?srsltid=AfmBOopAijKBpZPoINf0QR04LpiXujaQOCyZ-qrKEJYuX2XBfUENEvVf
[7] - https://www.obroza-elektryczna.pl/Tema/artykuly/ludzki-zapach-jest-dla-psa-wyjatkowy-tak-samo-jak-jak-odcisk-palca-czy-dna-wyjasniamy-czym-jest-mantrailing
[8] - https://psinosek.pl/mowa-zapachow-zapach-psi-sposob-komunikacji/
[9] - https://www.zooplus.pl/magazyn/psy/adopcja-psa/muzyka-relaksacyjna-dla-psow
[10] - https://zooart.com.pl/blog/jakie-dzwieki-dla-psa-sa-przyjemne-a-jakie-nie
[11] - https://meakultura.pl/artykul/wplyw-stymulacji-sluchowej-na-zachowanie-roznych-gatunkow-przeglad-naukowy-2462/
[12] - https://archiwum.orfeo.com.pl/muzyczne-ciekawostki/gusty-muzyczne-naszych-psow-i-kotow/
[13] - https://www.youtube.com/watch?v=rIPhrm4lpmA
[14] - https://love2dogs.pl/pl/learn/dog-facts/3-ways-to-strengthen-your-bond-with-your-dog/
[15] - https://www.psy.pl/artykuly/ciekawostki/kontakt-wzrokowy-badanie
[16] - https://www.pieszcharakterem.pl/artykul/chodzenie-na-kontakcie-kontakt-wzrokowy-kluczem-do-sukcesu
[17] - https://pethelp.pl/spojrzenie-ktoremu-nie-da-sie-oprzec/
[18] - https://petkarma.pl/jak-psy-komunikuja-sie-oczami?srsltid=AfmBOoox7AnwZlYzXcHUw0Czw_xlQq7eL0Mn1sA-T7zjTcCG7rLEO-E5
[19] - https://matywechowe.pl/jakie-kolory-widzi-pies-czy-tylko-zolty-i-niebieski/
[20] - https://www.e-mordka.pl/jakie-kolory-widzi-pies-wybor-zabawki-dla-pupila
[21] - https://zooart.com.pl/blog/jak-widzi-pies-czy-psy-widza-kolory-odpowiedzi-cie-zaskocza
[22] - https://petner.com.pl/blog/czy-psy-widza-kolory/
[23] - https://zoopers.pl/jaki-kolor-zabawki-dla-psa-jest-najlepszy/259/b
[24] - https://copiesnato.pl/kolory-maja-znaczenie-dla-psa/
[25] - https://www.caniwild.pl/pl/blog/masaz-psa-kazdego-dnia-swiadomy-dotyk-terapia-na-wszystko-1613163970.html
[26] - https://www.telekarma.pl/n1177/dlaczego.psy.lubia.glaskanie.htm?srsltid=AfmBOorRi2O7tmgv8Xe0-BMsDXrygJq6JCP7wBfACg6Vh6E2ikIFJs9r
[27] - https://www.maxizoo.pl/magazyn/pies/pielegnacja-higiena/masaz-dla-psow/
[28] - https://www.zooplus.pl/magazyn/psy/zdrowie-pielegnacja-psa/masaz-dla-psa-jak-sie-tego-nauczyc
[29] - https://psy24.pl/psy-i-ludzie,ac104/znaczenie-dotyku-w-relacjach-z-psem,332
[30] - https://www.sklep.petsmile.pl/poradnik/5-zabawek-ktore-ulatwia-ci-nauczenie-psa-spokojnego-zostawania-w-domu
[31] - https://milavet.pl/zabawki-dla-psa/
[32] - https://www.bowlandbone.pl/w-jaki-sposob-psy-wybieraja-ulubiona-zabawke/?srsltid=AfmBOopUfoVQbQUTUO4ZvuBKFtr9__rt_mzIhbwS8YDBO9sc2sBFIRlD
[33] - https://wojtkowszkolenia.pl/motywacja-na-zabawe-u-psa-jak-ja-wypracowac/
[34] - https://www.animalisland.eu/blogs/news/dlaczego-psy-uwielbiaja-pluszaki
[35] - https://www.passionblog.com.pl/zabawki-dla-psa/
[36] - https://zoobranza.com.pl/zabawki-na-smakolyki-jaka-funkcje-spelniaja/
